Lokalne samouprave imaju važnu ulogu na putu države prema Evropskoj uniji (EU) i implementaciji evropskih vrijednosti u lokalnim zajednicama. U tim poduhvatima, od izuzetnog je značaja finansijska podrška koju pruža EU.
Pomoćnica Generalnog sekretara za međunarodnu saradnju i evropske integracije Zajednica opština Crne Gore (ZOCG) Vanja Starovlah, napominje da su značajna bespovratna sredstva crnogorske opštine iskoristile za unaprjeđenje kvaliteta života građana, prije svega u oblastima osnovne infrastrukture, zaštite životne sredine, ekonomskog razvoja i socijalne djelatnosti.
Snažnom povećanju apsorpcionih kapaciteta lokalnih samouprava u dijelu korišćenja bespovratnih sredstava iz EU fondova doprinijelo je i osnivanje Fonda za podršku opštinama za predfinansiranje donatorskih projekata, koji je osnovan upravo na inicijativu ZOCG-a.
Zajednica opština je osnovala i Mrežu opštinskih projekt menadžera koja djeluje kao jedinstvena platforma za međuopštinsku saradnju kako bi se olakšalo korišćenje fondova EU na lokalnom nivou.
„Podrška koju Zajednica opština i Mreže pružaju u jačanju kapaciteta lokalnih uprava za privlačenje bespovratnih sredstava se ogleda u jačanju kadrovskih kapaciteta kroz obuke lokalnih službenika, zaposlenih u javnim preduzećima i ustanovama čiji je osnivač opština, pružanju podrške u pripremi konkretnih projektnih prijedloga, kao i u implementaciji EU projekata“, saopštila je Starovlah.
Kroz pretpristupne fondove, dodaje, učimo važne lekcije, a to su da stalno jačamo administrativne kapacitete, da na vrijeme pripremamo tehničku dokumentaciju za infrastrukturne projekte, stvaramo finansijske pretpostavke za kofinansiranje i predfinansiranje projekata.
Pomoćnicu generalnog sekretara Vlade Crne Gore i rukovoditeljku Sektora za informisanje javnosti o Evropskoj uniji i procesu pristupanja EU Nadu Vojvodić, pitali smo zašto je važno komunicirati proces evropskih integracija na lokalnom nivou.
Uz konstataciju da visok stepen podrške, od gotovo 2/3, pokazuje kako je članstvo u EU jasno opredjeljenje građana Crne Gore, navodi da je pregovarački proces koji vodi članstvu u Uniji prilično kompleksan, te građanima/kama često nerazumljiv i stran.
“S druge strane, posljedice tog procesa su važne jer, kroz reforme koje sprovodimo, postepeno dostižemo standarde u vladavini prava, zaštiti ljudskih prava, ekonomskom razvoju, životnoj sredini i unaprjeđujemo kvalitet života građana/ki u našoj državi”, rekla je Vojvodić, podsjetivši da pristupne pregovore vodi Vlada u ime cijelog društva, ali se oni, kao i buduće članstvo, tiču svih građana i upravo zato zahtijevaju njihovu kvalitetnu i punu informisanost, aktivno učešće i podršku.
“Evropska integracija je priča cijelog društva, a lokalne samouprave se nalaze u središtu reformskih procesa koji bitno utiču na kvalitet života građana/ki. Ključno je da sve ono dobro što radimo na polju usklađivanja zakonodavstva, sprovođenja propisa i ostvarivanja mjerljivih rezultata, bude praćeno kvalitetnim i sveobuhvatnim informisanjem”, kazala je Vojvodić.
Ističe da je vrijeme do stupanja u članstvo prilika za rad na sebi i pripremu za mogućnosti i obaveze koje će nas danom pristupanja dočekati.
“Zato naš Sektor za informisanje o Evorpskoj uniji i procesu pristupanja EU, kroz sprovođenje Strategije informisanja i kroz projekat EU4ME, nastoji da poboljša komuniciranje, uveže sve partnere na ovom polju i učini da građani budu još bolje informisani o evropskoj integraciji Crne Gore. U tom smislu, trudimo se da na ovom polju intenziviramo i unaprijedimo saradnju, kako sa jedinicama lokalne samouprave, tako i sa nevladinim organizacijama i lokalnim medijima koji su važan partner u informisanju građana i promociji procesa pristupanja EU”, saopštila je Vojvodić.
Opština Kotor kontinuirano radi na aktivnostima posvećenim jačanju ugleda grada na međunarodnoj sceni i promociji evropskih vrijednosti. To ostvaruje učešćem u aktivnostima međunarodnih asocijacija gradova čija je članica, koje su utemeljene na UNESCO-vim principima razvoja za sredine od univerzalnog značaja, multietničkim principima širenja kulture mira i integrativnim principima EU, za dobrobit lokalne zajednice.
Kako saznajemo, značajni napori su ostvareni u pravcu promocije evropskih vrijednosti i komuniciranja procesa EU integracija na lokalnom nivou.
U finansijskoj perspektivi IPA I (2007-2013) Opština Kotor je bila izuzetno uspješna. Realizovani projekti su doprinijeli nastavku dobre saradnje s prekograničnim partnerima i u okviru IPA II (2014-2020) u kojoj učestvuje u 7 projekata. Njihova vrijednost u Crnoj Gori iznosi preko 1,86 miliona eura.
Načelnik Odsjeka za evropsku teritorijalnu saradnju u Kancelariji za evropske integracije Miodrag Račeta podvlači da su odličan uspjeh ostvarile ustanove i organizacije sa teritorije kotorske opštine, koje realizuju 28 projekata, sa aktivnostima za koje je opredijeljeno 6,22 miliona eura.
Među njima posebno mjesto zauzima projekat rekonstrukcije zgrade starog zatvora, iznosa od 1.27 miliona eura, koji sprovodi Ministarstvo prosvjete, nauke, kulture i sporta, u okviru trilateralnog programa prekogranične saradnje Italija-Albanija-Crna Gora.
Izuzetan je rezultat i kotorskog Instituta za biologiju mora Univerziteta Crne Gore, koji učestvuje u 12, te Pomorskog fakulteta Kotor koji je ostvario saradnju sa partnerima u pet projekata.
Koordinatorka opštinske Kancelarije za međunarodnu saradnju, dr Jelena Stjepčević, ispred Zajednice opština i Generalnog sekretarijata Vlade-Sektora za informisanje javnosti o Evropskoj uniji za komuniciranje procesa EU integracija podsjeća da su, između ostalog, zavidni rezultati na polju korišćenja EU fondova ostvareni zahvaljujući izuzetno razvijenoj međunarodnoj saradnji, umrežavanju na regionalnom nivou, aktivnostima u okviru međunarodnih asocijacija čiji je Opština Kotor član, njegovanju bilateralnih odnosa sa prijateljskim gradovima i gradovima pobratimima. U proteklom periodu, u dva navrata, organizovan je Evropski dan u Kotoru, uz posjetu Glavnog pregovarača, panel diskusiju i posjetu Gimnaziji, kao i najuspješnijim projektima na teritoriji opštine u cilju informisanja lokalne zajednice o raspoloživim fondovima EU.
Prema njenim riječima, do 2017. godine Opština Kotor je, kao partner, bila među najuspješnijim opštinama u Crnoj Gori kada je u pitanju konkurisanje i povlačenje raspoloživih sredstava EU. Ukupna vrijednost do sada sprovedenih projekata od strane Opštine Kotor, a koji su finansirani od strane EU, je oko milion i 230 000 eura, dok su neke opštinske institucije i preduzeća samostalno sprovodili projekte. Ukoliko ubrojimo i njih, cifra je veća za preko pola miliona eura.
“Tu spadaju tri INTERREGG CARDS PHARE projekta, četiri projekta IPA jadranske prekogranične saradnje, jedan projekat IPA bilateralne prekogranične saradnje BIH-MNE, jedan IPA CBC CRO-MNE projekat-Opština je bila partner predškolskoj ustanovi Radost iz Kotora), jedan EACEA-Evropa za građane, dva projekta međuopštinske saradnje i više projekata finansiranih od strane međunarodnih fondova kao što je GIZ i donacija italijanskih regija”, objašnjava Stjepčević.
U svim do sada otvorenim pozivima za projekte programa druge finansijske perspektive IPA (2014-2020), koja je nosila mnogo više mogućnosti i sredstava nego što je do sada imala prilike da iskoristi, Opština Kotor je učestvovala kroz projekte trilaterale, a to su Crna Gora-Bosna i Hercegovina, Hrvatska i Crna Gora, Italija-Albanija.
Na konkursu IPA fonda za prekograničnu saradnju Hrvatske, BiH i Crne Gore, kao vodeći partner, konkurisala je projektom “Bolji pristup rastu: klasteri i konkurentnost-umrežavanje u jadranskom region-BACAR”, te ušla u grupu od pet najboljih u okviru prioriteta 4: “Jačanje konkurentnosti i razvoj poslovnog okruženja u programskom području”.
Radi se o jedinom projektu koji je odobren za finansiranje u okviru prvog poziva trilateralnog IPA programa prekogranične saradnje CRO-BIH-MNE, u kojem se crnogorski korisnik pojavljuje u ulozi vodećeg partnera.
Koordinatorka opštinske Kancelarije za međunarodne projekte, Nađa Radulović, sumirala je dosadašnje, vidljive rezultate ostvarene kroz EU projekte na području Kotora.
Kako je kazala, u periodu od 2012. do 2014. godine u gradu smo imali izgrađen trotoar dužine dva kilometra, na potezu Dobrota-Sveti Stasije i Studiju održive mobilnosti, u okviru projekta “Održiva mobilnost u priobalnim gradovima-Adria MOVE IT”, zatim, dobili Održivi plan mobilnosti, te Lokalni energetski plan za period od 2016. do 2026. godine (Alternativni izvori energije-ALTERENERGY’).
Urađena su arheološka istraživanja na lokalitetu Trojica, Glavni konzervatorski projekat i sprovedena prva faza rekonstrukcije tvrđave (projekat Revitalizacija i promocija tvrđava na Jadranu-ADRI.FORTH”). Uloženo je u razvoj ženskog preduzetništva i izrađena su strateška dokumenta: Plan unapređenja implementacije razvojne politike Opštine Kotor, Studija izvodljivosti za uspostavljanje BIIC, mapiranje investicionih potencijala opštine Kotor, projektni prioriteti za konkurisanje kod EU i IPA fondova, te promocija razvojnih potencijala Kotora (“Operativni plan Jadransko Jonske Euroregije-ADRIGOV”).
Realizovana je pilot aktivnost horizontalnog i vertikalnog obilježavanja biciklističke staze, dužine od dva kilometra, od Kampa do Instituta za biologiju mora. Kotor je kroz ovaj projekat dobio četiri “pametne” klupe i dva parkirališta za bicikla („Održiva urbana mobilnost u mediteranskim lučkim gradovima-SUMPORT”).
Aktivnosti u okviru implementacije međunarodnih projekata, kaže Radulović, odnose se na izrađen koncept funkcionisanja Infodeska u Kotoru, (“Prekogranična saradnja i konkurentnost malih i srednjih preduzeća- 3C4SME), rekonstrukciju Jevrejskog groblja u Škaljarima (“Otkrivanje, izlaganje i korišćenje jevrejske baštine u dunavskom region-REDISCOVER”), razvoj digitalne tehnologije kroz uspostavljanje digitalnih inovacijskih centara (“Razvoj digitalnih inovacijskih centara-DIHs”), kao i na smanjenje stope zloupotrebe droga među mladim ljudima na teritoriji opštine Kotor (“Saradnja sa Crnom Gorom-Integrisani plan intervencija za inkluziju mladih, borbu sa izazovima i razvoj aktivnog građanstva”).
Ukupna vrijednost projekata koje trenutno sprovodi opštinska Kancelarija za međunarodne projekte iznosi 468.316,45 eura.
Kotorski Institut za biologiju mora Univerziteta Crne Gore, jedan je od lidera projektne aktivnosti u državi sa stanovišta korišćenja fondova za nauku i razvoj EU. Od početka realizacije projekata finansiranih od strane EU fondova (2012. godine) do danas, ova naučno-istraživačka ustanova je realizovala projekte ukupne vrijednosti od preko 2 miliona eura.
Za dr Milicu Mandić, višu naučnu saradnicu Instituta, posebno značajan projekat je „FOOD4HEALTH“-Održivi i inovativni lanac vrijednosti Agro hrane i ribarstva za prekogranično tržište malih i srednjih poduzeća”.
U okviru ovog strateškog projekta nadograđen je dio zgrade Instituta, sa površinom od 260 m2, u cilju formiranja moderne multifunkcionalne laboratorije za akvakulturu koja će predstavljati prvo mrijestilište školjki kamenica (Ostrea edulis) u „in vitro“ uslovima. Laboratorija će biti u funkciji pružanja pomoći uzgajivačima školjki i ribe, transferu uzgojnih tehnologija i znanja u oblasti morske akvakulture, uz direktnu aplikaciju naučnih rezultata na postojećim uzgajalištima ribe i školjki. Ukupan budžet projekta je oko 4.9 miliona eura, dok je predviđeni iznos sredstava za Institut za biologiju mora oko 640.000 eura, što je budžetski najveći projekat za ovu ustanovu kada su u pitanju EU fondovi.
Kroz projekat „EXCHANGE-Otkrivanje prekograničnog vodenog biodiverziteta” značajna sredstva su uložena u proširenje kapaciteta “Akvarijuma Boka” izgradnjom dva nova bazena većeg volumena za naseljavanje krupnijih primjeraka riba, kao i uređenje prilaznog dvorišta sa sadržajem interaktivnog tipa. „Plava karta” će vlasniku omogućiti posjete po nižim cijenama na četiri tematske rute: Dubrovnik i Akvarijum (Hrvatska), Kotor i Akvarijum Boka (Crna Gora), Vodena staza Hutovo Blato i Vodena staza Mostar (Bosna i Hercegovina). Ukupna vrijednost projekta “Exchange” iznosi 2,1 miliona eura, dok je predviđeni iznos sredstava za Institut za biologiju mora Kotor oko 410.000 eura.
Među najznačajnije projekte, finansirane iz fonda EU, predsjednica Savjeta Mjesne zajednice Stari grad (Kotor) Dragana Knežević ubraja restauraciju objekta nekadašnjeg zatvora u Starom gradu i otvaranje Kreativnog haba („Prekogranična razmjena sa ciljem razvoja kulture i kreativnih industrija-3C”). Uskoro će ovaj istorijski objekat, sada novi kulturni centar grada, ugostiti brojne umjetnike iz Crne Gore i svijeta.
Nedavno instalirani senzori za mjerenje određenih parametara morske vode u Luci Kotor, predviđeni kroz jednu od tri ključne aktivnosti INTERREG ADRION projekta SEAVIEWS koja se odnosi na razvoj inovativnog virtualnog sistema ranog upozoravanja za sprječavanje i upravljanje zagađenjem mora iz različitih izvora, takođe su značajni, smatra Knežević, iz više razloga.
“Prema izboru sajta worldatlas.com, naš grad je početkom aprila ove godine uvršten na listu najljepših malih gradova Evrope. Prepoznati smo i kao jedna od top kruzing destinacija, zato je bitno raditi na sprječavanju zagađenja mora iz raznih izvora. Ugrađeni senzori će uskoro dati pravu sliku stanja, uticaja kruzera i drugih plovila na naš morski ekosistem, što će doprinijeti boljim upravljanjem ovim područjem, na održiv način”, poručuje Knežević.
Opština Kotor je partner i na projektu TELE.DOC, koji je odobren za finansiranje u okviru Interreg IPA programa prekogranične saradnje Hrvatska, BiH i Crna Gora. Cilj je poboljšanje liječenja pacijenata sa traumom, ulaganjem u postojeće zdravstvene usluge koje nude tri bolnice (Kotor, Dubrovnik i Mostar) koje su partneri na projektu. Nabavljeno je specijalizovano plovilo za spašavanje ljudi na moru i prevoz morskim putem zbog bržeg zbrinjavanja pacijenata. Opština ga je u februaru prošle godine ustupila kotorskoj Službi zaštite i spašavanja za koju je ova nabavka i obavljena. Pitali smo komandira Službe Maksima Mandića, u čemu se ogledaju benefiti dobijenog plovila.
“Od prošle godine nam je omogućeno da samostalno obavljamo intervencije na moru. Ove godine ih nismo imali, a u prošloj ih je bilo deset. Uglavnom su se odnosile na uvježbavanje naše ronilačke jedinice, pretraživanje mora i morskog dna u cilju pronalaženja nestalih, povrijeđenih lica i njihovog transporta sa drugih plovila u zalivu do obale”, rekao nam je Mandić.
Nemjerljiv je značaj projekata finansiranih iz EU fondova kada je u pitanju zaštita životne sredine i politika komunalnog razvoja, tvrdi Ljilja Radunović ispred Nevladine organizacije Eko centar „Delfin“ iz Kotora.
Kroz sprovedenu politiku održivog upravljanja životnom sredinom, uspostavljen je Lokalni ekološki akcioni plan (LEAP), analizirano Crnogorsko primorje, u cilju uzgoja tržišno interesantnih mušulja, urađena je procjena ponude i potražnje u šest primorskih opština, klimatskih uslova, kvaliteta zemljišta, uz instrukcije koje poljoprivredne kulture uzgajati i na koji način. Unaprijeđena je infrastruktura u DOO „Komunalno Kotor“ za održivo upravljanje komunalnim i opasnim otpadom, te postavljeno mobilno, reciklažno dvorište.
Radunović je izdvojila projekat „Uspostavljanje kompostiranja i selektivnog odlaganja otpada u Kotoru, Tivtu, Budvi i Herceg Novom“.
„Želja nam je bila da pomognemo u sprovođenju kampanja o značaju i benefitima primarne selekcije otpada, a kroz različite međunarodne fondove osnažimo komunalna preduzeća da unaprede svoju infrastrukturu za reciklažu otpada. Tako je 2016. godine u Kavču otvoreno prvo postrojenje za preradu zelenog otpada u Crnoj Gori, čija je vrijednost bila skoro 450 hiljada eura”, prisjeća se Radunović.
Neophodno je, dodaje, nakon formalno završenih projekata iz EU fondova, kroz koje se obezbijedi bilo koja vrsta komunalne ili druge infrastrukture, uspostaviti sistem monitoringa upotrebe i benefita, u trajanju od najmanje pet godina, kroz koji će se pratiti održivost postignutih rezultata.
Uz osvrt na projekat „Dubrovnik i Kotor-Gradovi i knjige“ tokom 2010. godine, projekt menadžerka, viša bibliotekarska savjetnica Jasmina Bajo konstatuje da su kroz realizovane aktivnosti, Dubrovačke knjižnice i Gradska biblioteka i čitaonica Kotor uspostavile redovnu razmjenu informacija o bibliotečkom fondu.
U pitanju je zajednički projekat Kulturnog centra „Nikola Đurković“/Gradske biblioteke i čitaonice Kotor sa Dubrovačkim knjižnicama i partnerima, knjižarom “Karver” koja je bila partner kotorskoj biblioteci, a Matica hrvatska-ogranak Dubrovnik-Dubrovačkim knjižnicama. Grant je dobijen iz sredstava koje je Evropska zajednica opredijelila za prekogranični program Hrvatska-Crna Gora, u okviru instrumenata za pretpristupnu podršku (IPA).
“Pozitivni efekti nakon realizacije projekta za predviđene ciljne grupe podrazumijevaju uspostavljanje redovne razmjene informacija i znanja o kulturnim, stvaralačkim, naučnim resursima, institucijama i pojedincima, komunikacija na kvalitativno višem nivou među ljudima, institucijama i organizacijama koje se bave čuvanjem i prezentacijom kulturnog nasljeđa, savremenog stvaralaštva i obrazovanjem. Krajnja dobrobit je među mladim ljudima koji imaju interes za kvalitetan život i dobru komunikaciju u okviru građanske i multinacionalne zajednice“, zaključila je Bajo.
Pobjednički novinski, istraživački članak o procesu pristupanja Crne Gore EU (Tema: Uticaj procesa evropske integracije na lokalne samouprave, s fokusom na rezultate EU projekata).
Konkurse je realizovao Sektor za informisanje javnosti o EU i procesu pristupanja EU Generalnog sekretarijata Vlade, u okviru projekta EU4ME, koji finansira Evropska unija.
Osim novinarke Radio Kotora Sanje Čavor, nagrađeni na drugom konkursu su još novinarka Portala RTCG Milica Mandić i novinar ND Vijesti Miloš Rudović.
Tekst: Sanja Čavor, Radio Kotor
Foto: Radio Kotor, privatna arhiva
