Podoblasti?

Ovo poglavlje obuhvata podoblasti: zaštita konkurencije i državna pomoć.

U okviru zaštite konkurencije, izdvajaju se tri segmeta: koncentracije, restriktivni sporazumi (karteli) i dominantan položaj na tržištu, odnosno njegova zloupotreba.

Koncentracije podrazumijevaju formiranje novog učesnika spajanjem dva ili više prethodno nezavisnih učesnika ili njihovih djelova (spajanje) ili kada jedno ili više fizičkih lica koji već kontrolišu najmanje jednog učesnika na tržištu, ili jedan ili više učesnika na tržištu, steknu kontrolu nad drugim učesnikom na tržištu ili njegovim dijelom ili osnivanje i zajedničko kontrolisanje novog učesnika od strane najmanje dva nezavisna učesnika, koji posluje na dugoročnoj osnovi, koji ima sve funkcije nezavisnog učesnika i pristup tržištu (zajedničko ulaganje). Svi oblici spajanja dva ili više učesnika na tržištu, statusnog, ugovornog, zajedničkog ulaganja, putem sticanja imovine ili imovinskih prava, prava iz hartija od vrijednosti, spadaju u pojam koncentracije tih učesnika, pod uslovom da jedan ili više učesnika stiče kontrolu nad drugim učesnikom ili učesnicima. Kontrola je odlučujuća okolnost za nastupanje koncentracije, a ona se utvrđuje pod uslovima predviđenim zakonom.

Restriktivni sporazumi imaju za cilj sprječavanje, ograničavanje ili narušavanje konkurencije na relevantnom tržištu. To su pisani ili usmeni dogovori, sporazumi, ugovori, pojedine odredbe ugovora, izričiti ili prećutni dogovori, usaglašena praksa, kao i odluke udruženja učesnika na tržištu, kojima se direktno ili indirektno određuju kupovne ili prodajne cijene ili drugi uslovi trgovine; ograničava ili kontroliše proizvodnja, tržište, tehnički razvoj ili investicije; vrši podjela tržišta ili izvora nabavke; primjenjuju različiti uslovi na poslove iste vrste s različitim učesnicima na istom tržištu kojima se dovode u konkurentno nepovoljniji položaj; uslovljava zaključenje sporazuma prihvatanjem dodatnih obaveza druge ugovorne strane, koje po svojoj prirodi ili poslovnoj svrsi nijesu u vezi s predmetom sporazuma; utvrđuje obaveza primjene određene cijene u daljoj prodaji ili na drugi način osigurava primjena preporučene preprodajne cijene.

Pojam dominantnog položaja na tržištu obuhvata dvije moguće situacije u kojima se može utvrditi da određeni učesnik na tržištu ima status dominantnog učesnika:

• ako nema konkurenciju na relevantnom tržištu ili je ista beznačajna;
• ako ima značajno bolji ekonomski položaj u odnosu na konkurente, uzimajući u obzir tržišne udjele, ekonomsku i finansijsku snagu, pristup tržištima snabdjevanja i distribucije, kao i pravne i činjenične prepreke za pristup drugih učesnika na isto tržište i dr.

Iako sam dominantan položaj ne predstavlja povredu konkurencije, zloupotreba istog jeste i kao takva zabranjena je odredbama Zakona. Ova zabrana je izuzetno široko postavljena i može obuhvatiti sve oblike ponašanja učesnika na tržištu za kojeg je prethodno utvrđeno postojanje dominantnog položaja, a koji potpadaju pod opšte uslove povrede konkurencije. Zloupotreba dominantnog položaja na tržištu predstavlja neposredno ili posredno nametanje neopravdanih kupovnih ili prodajnih cijena ili drugih neopravdanih uslova poslovanja; ograničavanje proizvodnje, tržišta ili tehničkog razvoja na štetu potrošača; primjena različitih uslova na poslove iste vrste s drugim učesnicima na tržištu, čime se oni stavljaju u konkurentno nepovoljniji položaj; kao i uslovljavanje zaključenja sporazuma uz prihvatanje dodatnih obaveza koje, po svojoj prirodi ili poslovnoj svrsi, nijesu u vezi s predmetom takvih sporazuma.

Politika državne pomoći je specifična i svojstvena samo u Evropskoj uniji kao garant održavanja fer utakmice na zajedničkom tržištu država članica i kao takva je ustanovljena Ugovorom o funkcionisanju Evropske unije. Kontrolom dodjele državne pomoći obezbjeđuje se da intervencije nacionalnih vlada ne naruše konkurenciju na tržištu. U tom smislu je i državna pomoć definisana kao prednost u bilo kom obliku dodijeljena na selektivnoj osnovi bilo kom privrednom društvu ili preduzetniku od strane nacionalnih vlada. Pomoći dodijeljene pojedincima ili opšte mjere svima dostupne ne smatraju se državnom pomoći.

Svaka državna pomoć je u principu zabranjena (tzv. klauzula opšte zabrane sadržana u Ugovoru i prenesena u nacionalno zakonodavstvo). Međutim, u određenim situacijama intervencije nacionalnih vlada su neophodne za dobro funkcionisanje i održivu ekonomiju države. Zbog toga je već Ugovorom ostavljeno prostora za ciljeve i namjene za koje se dodjela državne pomoći može smatrati usklađenom sa zajedničkim tržištem. Neki od tih ciljeva, na primjer, su: istraživanje, razvoj i inovacije, zaštita životne sredine, regionalni razvoj, zaštita kulturnog nasljeđa, usluge od opšteg ekonomskog interesa itd, a katkad i pod posebnim monitoringom dozvoljene su i pomoći za spašavanje i restrukturiranje privrednih društava u teškoćama. Takođe, državna pomoć se može manifestovati i u raznim oblicima, jasno vidljivim, kao što su: subvencije, garancije, poreske olakšice, ali i u manje vidljivim oblicima intervencije: konvertovanje duga u akcijski kapital, kupoprodaja nepokretnosti države po nižoj/većoj cijeni od tržišne, itd.

Kada je otvoreno poglavlje?

Poglavlje je otvoreno na Međuvladinoj konferenciji koja je održana 30. juna 2020. godine u Briselu.

Početna mjerila?

Poglavlje 8 je jedno od najzahtjevnijih pregovaračkih poglavlja koje se uvijek otvara i zatvara među posljednjima. Crna Gora je dobila pet početnih mjerila za otvaranje poglavlja. Zvaničnu potvrdu ispunjenosti početnih mjerila Crna Gora je dobila 4. decembra 2019, nakon čega je, 6. decembra 2019, dostavila Pregovaračku poziciju za Međuvladinu konferenciju o pristupanju Crne Gore EU za poglavlje 8 – Konkurencija.

Mjerila za zatvaranje?

Zajedničkom pozicijom EU za poglavlje 8 – Konkurencija definisana su sljedeća četiri završna mjerila:

1) Crna Gora je završila zakonodavno usklađivanje s pravnom tekovinom EU koju obuhvata poglavlje Konkurencija.

2) Crna Gora je izgradila adekvatne administrativne i pravosudne kapacitete u oblasti antimonopolskih pravila, koncentracija i kontrole državne pomoći.

3) Crna Gora je pokazala zadovoljavajući bilans sprovođenja u oblasti antimonopolskih pravila, koncentracija i kontrole državne pomoći, uključujući bilans ostvarenih rezultata djelotvornog i učinkovitog postupanja administracije i pravosuđa u slučajevima otkrivenih nepravilnosti, između ostalog i izricanjem odvraćajućih sankcija.

4) U sljedećim slučajevima Agencija za zaštitu konkurencije, kao nacionalni nadležni organ za državnu pomoć, procijenila je prisustvo i usklađenost državne pomoći s odredbama SSP-a o državnoj pomoći i naredila njen povraćaj, gdje je takva pomoć ocijenjena kao neusklađena:
– u slučaju kompanije “Montenegro Airlines”, procijeniti da li je državna pomoć koja joj je dodijeljena od 2012. godine usklađena s odredbama SSP-a o državnoj pomoći. Ovo treba da obuhvati i odredbe Zakona o ulaganju u konsolidaciju i razvoj društva “Montenegro Airlines” koji je Skupština Crne Gore usvojila u decembru 2019. godine;
– Utvrditi da li je Unipromov KAP primio nezakonitu pomoć;
– U pogledu autoputa Bar-Boljare, utvrditi da li je bilo nezakonite pomoći u finansiranju izgradnje autoputa i njegovog poslovanja.

Koje su aktivnosti u narednom periodu?

Glavne aktivnosti u narednom periodu će biti usmjerene na unapređenje rezultata u politici konkurencije i kontrole državne pomoći, s posebnim osvrtom na kaznenu politiku i konkretne slučajeve državne pomoći. Jedan od ključnih preduslova za napredak u ovom poglavlju je jačanje kapaciteta za primjenu zakonodavstva u ovoj oblasti.

Institucije /organizacije koje učestvuju u pregovaračkoj grupi?

Pregovaračica za ovo poglavlje je iz Ministarstva ekonomije, dok je šef Radne grupe iz Agencije za zaštitu konkurencije. Predstavnik Kancelarije za evropske integracije je kontakt osoba za ovo poglavlje.

Institucije/organizacije koje učestvuju u radu Radne grupe su: Ministarstvo ekonomije, Ministarstvo nauke, Ministarstvo kulture, Ministarstvo saobraćaja i pomorstva, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja, Upravni sud Crne Gore, Privredni sud Crne Gore, Viši sud za prekršaje Crne Gore, Agencija za zaštitu konkurencije, Investiciono-razvojni fond Crne Gore, Privredna komora Crne Gore, Unija poslodavaca Crne Gore, Univerzitet Mediteran, Univerzitet Crne Gore, NVO Evropski pokret u Crnoj Gori i Sindikat banaka Crne Gore.

Koja je korist za Crnu Goru od ovog poglavlja?

Ovo poglavlje donosi višestruku korist, kako građanima, tako i Crnoj Gori kao državi. Prije svega, adekvatno sprovođenje politika u ovom poglavlju stvara uslove za povećanje konkurentnosti naše privrede i razvoja otvorenog tržišta. Usklađivanje propisa o zaštiti konkurencije s praksom evropskih sudova i Evropske komisije obezbjeđuje pravnu sigurnost za sve učesnike na tržištu i sigurnost planiranja dugoročnog poslovanja u Crnoj Gori, omogućava priliv novih investicija na način što investitori znaju da je njihov kapital zaštićen od zabranjenog uticaja dominantnih učesnika na tržištu, privrednih kartela ili nedozvoljenog spajanja privrednih društava. Primjenom ovih politika stvara se kvalitetnije tržište sa širokom ponudom roba i usluga, čiji je kvalitet povećan, a cijena niža u odnosu na trenutno stanje, dok priliv novih investicija treba da doprinese ravnomjernom razvoju zemlje, smanjenju stope nezaposlenosti i povećanju životnog standarda svih građana.