Nova inicijativa Evropske unije, Plan rasta za Zapadni Balkan prvi put je najavljena od strane predsjednice Evropske komsije Ursule von der Lajen 31. maja 2023., tokom GLOBSEC 2023 Bratislava foruma, a zvanično je usvojena 8. novembra 2023. u sklopu Paketa proširenja za 2023. godinu.
Cilj inicijative je da se u kratkom i srednjem roku iskoristi ekonomski potencijal regiona i obezbijedi prostor za povećanu unutar-regionalnu ekonomsku saradnju i trgovinu.
Plan se zasniva na četiri stuba, koja imaju za cilj:
- Jačanje ekonomske integracije s jedinstvenim tržištem Europske unije (usklađivanje s pravilima jedinstvenog tržišta EU);
- Podsticanje ekonomske integracije u okviru Zapadnog Balkana kroz Zajedničko regionalno tržište, koje će se bazirati na pravilima i standardima EU;
- Ubrzavanje fundamentalnih reformi;
- Povećanje finansijske pomoći za podršku reformama putem Instrumenta za reforme i rast za Zapadni Balkan, vrijednog 6 milijardi eura bespovratne i kreditne pomoći, a na osnovu ispunjenja fundamantalnih reformi iz prethodnog stuba.
Kako bi bili dostignuti ambiciozni ciljevi definisani ovim stubovima plana, usvojena je i odgovarajuća regulativa, kojom je predviđen novi Instrument EU za reforme i rast.
Vrijednost predmetnog Instrumenta EU za reforme i rast za cijeli Zapadni Balkan je 6 milijardi eura za period 2024 – 2027. godina. Regulativom je definisano da paket finansijske podrške obuhvata kombinaciju 2 milijarde eura bespovratnih sredstava EU i 4 milijarde eura kreditnih sredstava pod povoljnim uslovima.
Prema propisanoj metodologiji, za Crnu Goru je određen iznos od oko 383 miliona eura, u kombinaciji od oko 255 miliona eura kredita pod povoljnim uslovima i 128 miliona eura bespovratnih sredstava EU.
Od ukupnog iznosa podrške planirano je da polovina, odnosno oko 190 miliona eura bude dodijeljeno u vidu direktne budžetske podrške, dok će druga polovina sredstava biti dodijeljena za finansiranje infrastrukturnih projekata i implementirana kroz mehanizam Zapadnobalkanskog investicionog okvira (ZIO). Shodno najavama Evropske komisije, planirano je da se od ukupnog iznosa 7% sredstava dodijeli na početku sprovođenja Plana rasta, a ostatak u šest polugodišnjih tranši podrške, u zavisnosti od stepena realizacije planiranih reformi.
Reformska agenda
Kako bi ispunile uslov za dodjelu sredstava u okviru trećeg stuba Plana rasta, od Crne Gore i ostalih korisnica podrške u regionu se očekuje da usaglase svoje planove reformi sa EU, odnosno da pripreme i usvoje dokument pod nazivom Reformska agenda za Instrument EU za reforme i rast. Ovaj dokument treba da sadrži listu reformskih mjera sa detaljnim aktivnostima i indikatorima.
Cilj Reformske agende je da se iskoriste podsticaji Evropske unije koji su dostupni kroz Instrument za reformu i rast za Zapadni Balkan, radi sprovođenja ključnih reformi u oblastima od strateškog značaja za ubrzanje ekonomskog rasta.
U ovom kontekstu Vlada Crne Gore je zajedno sa EK identifikovala oblasti od strateškog značaja, koje treba da budu obuhvaćene Reformskom agendom, kroz odgovarajuće refomske mjere i to: (1) poslovno okruženje i razvoj privatnog sektora, (2) digitalna i energetska/zelena tranzicija, (3) razvoj ljudskog kapitala i (4) vladavina prava/temelja prava.
Nakon inicijalnih konsultacija sa službama Evropske komisije, Vlada je na sjednicama održanim 05. i 07. decembra 2023. godine usvojila prvi, a zatim drugi nacrt koji je sadržao pregled reformish mjera, koji su dostavljeni Evropskoj komisiji.
U prvom nacrtu reformske agende data je lista reformi iz oblasti poslovnog okruženja i razvoja privatnog sektora, digitalne i energetske/zelene tranzicije i razvoja ljudskog kapitala, dok je drugim nacrtom proširena lista reformi obuhvatajući i reforme u oblasti vladavine prava (demokratija, pravosuđe, borba protiv korupcije, temeljna prava i sloboda medija, borba protiv organizovanog kriminala, vizna politika).
U cilju efikasnijeg i svrsishodnijeg rada na pripremi Reformske agende krajem januara 2024. godine formiran je Radni tim za pripremu Reformske Agende za Instrument EU za reformu i rast, čijim radom koordinira Ministarstvo evropskih poslova.
U skladu sa postavljenim rokovima i definisanim obrascima od strane Evropske komisije, navedeni Radni tim je u nekoliko koraka definisanih metodologijom EU dostavljao unaprijeđene radne verzije predloga osnovnih reformskih mjera i koraka za njihovo sprovođenje Evropskoj komisiji. Predlog dokumenta je na tehničkom nivou usaglašen 19. juna 2024. godine, nakon čega je pripremljen za razmatranje od strane Vlade.
Shodno metodološkom pristupu EU, prvi korak ka sačinjavanju punog formata Reformske agende je usaglašavanje predloga osnovnih reformskih mjera i koraka za njihovo sprovođenje. Ovako usaglašene reformske mjere služe kao osnova za pripremu dokumenta u punom formatu, shodno obrascu koji je dostavila Evropska komisija, a koji sadrži i narativni dio koji se odnosi na detaljan opis stanja i planove za svaku od reformskih mjera, kao i opis stanja u oblastima politika i oblastima koje su definisane kao opšti preduslovi za dodjelu sredstava EU.
Finalni Predlog osnovnih reformskih mjera i koraka za Reformsku agendu za Instrument EU za reforme i rast sadrži 32 indikativne prioritetne reformske mjere u okviru četiri oblasti politika, 14 podoblasti politika (sektora) i korake definisane kao neophodne za ispunjavanje reformi. Definisani koraci ujedno sadrže i pokazatelje uspjeha (indikatore), koji će biti osnov za praćenje napretka u sprovođenju reformskih mjera i procjenu EU o ispunjenosti uslova za dodjelu sredstava.
U ovom trenutku traje usaglašavanje dokumenta sa sugestijama Evropske komisije.
Zašto je važna Reformska agenda?
Važno je napomenuti da je sa osmišljavanjem Reformske agende kao dokumenta koji će sadržati pregled reformi koje država treba da ispuni, Evropska komisija korigovala i metodologiju Programa ekonomskih reformi (PER), koga zemlje rade u procesu dijaloga o ekonomskom upravljanju. Tako poglavlje o strukturnim reformama više neće biti dio PER-a, nego se ovaj segment reformi sada nalazi u Refomskoj agenda, a PER ostaje samo makro – fiskalni dokument.
Refomska agenda sadrži set reformi koje su i u dosadašnjem toku procesa pregovora prepoznate kao važne u cilju dostizanja mjerila i kriterijuma potrebnih za članstvo. U ovom novom formatu se pokušava dati dodatan impuls njihovoj implementaciji, tim prije što je i finansijska podrška uslovljena realizacijom aktivnosti predviđenih reformskim mjerama. Na ovakav način se nameće i dodatna odgovornost donosiocima odluka i administraciji da pokažu stvarni stepen posvećenosti i efikasnosti u vođenju refomskih procesa i njihovoj realizaciji.
Treba imati u vidu da je proces same pripreme dokumenta i poslije implementacije praćen sa dosta administracije i u tom smislu je zahtjevan za državne organe koji u njemu učestvuju.
Nakon formalnog usvajanja i podnošenja dokumenta Evropskoj komijsi, uslijediće i potpisivanje dva ugovora od kojih se jedan uređuje procese i procedure saradnje izmđeuje dvije strane, a drugi se odnose na same uslove finansiranja.
Poslije toga, posebno važan segment će biti praćanje i izvještavanje o sprovedenim reformama, koji treba da rezultira polugodišnjom finansijskom podrškom.
Autorka: Bojana BOŠKOVIĆ, državna sekretarka u Ministarstvu finansija i pregovaračica za klaster III- Konkurentnost i inkluzivni rast
