Pogled na Izvještaj: „Radi se o EU, a ne o proširenju na Zapadni Balkan“
Uvod:
Francuska je jedna od evropskih država koja bilježi najveći stepen narodnog neodobravanja pridruživanja država Zapadnog Balkana (ZB) Evropskoj uniji (EU). Međutim, ona nije jedina zemlja sa skeptičnom javnošću po ovom pitanju: u Holandiji se još više ljudi protivi daljem proširenju EU (60 %), dok je neodobravanje takođe veliko u Njemačkoj (57 %), Austriji (57 %) i Belgiji (56 %).
Izvještaj „Radi se o EU, a ne o proširenju na Zapadni Balkan“ u izdanju Open Society Foundations nudi sveobuhvatan uvid u stavove Francuza o tome da li države ZB treba da se pridruže EU.
Metodologija:
Izvještaj je pripremljen na osnovu kombinacije podataka istraživanja iz 2020, koji odražavaju stavove odrasle francuske populacije i članova studioznih fokus grupa koje čine francuski glasači. Istraživanje se sastojalo od 30 pitanja koja su obuhvatala ukupno 42 stavke ankete. Ukupno 4.017 ljudi je prihvatilo poziv da učestvuje, a istraživanje je trajao između 9. i 25. III 2020. Kombinacija stavova i značaja ovog pitanja otkriva četiri grupe ljudi, od kojih svi imaju različita gledišta u vezi sa tim da li države ZB treba da se pridruže EU – protivnici za koje je ovo značajno pitanje (22 %); protivnici za koje ovo nije značajno pitanje (36 %); pružaoci podrške (22 %); i grupa ljudi koji nisu sigurni (19 %).
Odgovori ispitanika na pojedina pitanja iz istraživanja:
Na pitanje „Da li mislite da bi u cjelini bilo dobro ili loše ako bismo vidjeli proširenje EU pristupanjem država ZB, Albanije, Bosne i Hercegovine, Kosova, Crne Gore, Severne Makedonije i Srbije EU?“, 33 % je odgovorilo da je njihov stav prilično loš, 26 % veoma loš, 19 % prilično dobar, 3 % veoma dobar dok 19 % ispitanika nema stav po ovom pitanju.
Kad su u pitanju stavovi prema pojedinačnim zemljama, otprilike polovina ispitanika izjavila je da je protiv pridruživanja Crne Gore EU (49 % protiv, 27 % podrške, dok 19 % ispitanika nema stav o ovome). Crna Gora ujedno bilježi i najveći procenat podrške od svih zemalja ZB.
Međutim, odgovori ispitanika na sljedeće pitanje, koje se odnosi na značaj pristupanja zemalja ZB EU, otkriva da većina njih nema izgrađen stav o proširenju EU na ZB, jer je manje od trećine (28 %) reklo da bi pristupanje država ZB EU imalo veliki ili neki uticaj na njihov život. Većina ispitanika je smatrala da ovaj dio politike EU neće uticati mnogo ili uopšte na njihov život (53 %), a dodatnih 19 % nije imalo mišljenje u vezi sa značajem ovog pitanja. Nije isti slučaj i kad je u pitanju Turska – na pitanje o uticaju pristupanja Turske na njihov život, 53 % francuskih ispitanika (gotovo dvostruko više u odnosu na isto pitanje u vezi sa ZB) je reklo da bi odluka o ovom pitanju imala uticaj na njihov život.
Izvještaj otkriva da značajan dio ispitanika iz Francuske nema vrlo čvrste stavove o pitanju proširenja EU na ZB. Gotovo polovina ispitanika (43 %) promijenila je svoje stavove o tom pitanju između početka i kraja istraživanja, dajući drugačiji odgovor na pitanje o regionu ZB u odnosu na eksplicitno pitanje o pojedinačnim državama. Da se naslutiti da su ovi stavovi rijetko duboko ukorijenjeni i malo je vjerovatno da bi to pitanje imalo značajniji uticaj na donošenje odluka u pogledu izbora i procjena politika.
Učesnici fokus grupa koje su okupile protivnike proširenja EU ponovili su argumente koje je Makron koristio u govoru na samitu o ZB 2018: njihov stav je bio da EU treba da rješava nedavne krize i probleme u okviru trenutne grupe država članica prvo, prije uvođenja novih država u Uniju.
Kad su u pitanju ranija proširenja EU, od 2004. do 2007, protivnici su imali tendenciju da negativno ocjenjuju prethodna proširenja EU. Među učesnicima fokus grupa protivnika, kako onih za koje je ovo značajno pitanje tako i onih za koje ovo pitanje nije značajno, postojalo je opšte slaganje da je EU funkcionisala bolje i da će funkcionisati bolje u budućnosti kada je ograničena na manje država članica. S druge strane, oko 80 % onih koji podržavaju pridruživanje država ZB EU vjeruje da su prethodne runde proširenja EU bile prilično ili vrlo dobra stvar za EU, uz objašnjenje da se zalažu za pridruživanje država ZB EU zbog nade da će dodatne države članice ojačati Uniju u celini, geopolitički i ekonomski.
Za razliku od grupa koje ne odobravaju proširenje, među grupama pristalica postoji jasan konsenzus da izabranim evropskim predstavnicima može da se vjeruje da će donijeti odluke o kompleksnim pitanjima poput proširenja EU u ime građana.
Lična iskustva u vezi sa jednom ili više država ZB imaju potencijal da utiču na stavove o tome da ove države postanu EU članice. Mali broj ljudi u Francuskoj ima lična iskustva u vezi sa ZB: samo jedna od deset osoba (10 %) je bar jednom putovala u neku od tih država, a tek nešto preko jedne od šest osoba (18 %) poznaje lično nekog iz ovog regiona.
U svim fokus grupama, bez obzira na generalne stavove o ovom pitanju, učesnici su se složili da bi Albanija, Srbija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Crna Gora i Sjeverna Makedonija više dobili od članstva u EU u smislu njihovih ekonomskih mogućnosti, demokratskog razvoja i opšte stabilnosti, s obzirom na tenzije i sukobe u prošlosti, nego što bi EU dobila proširenjem na taj region. Pružaoci podrške su ovo vidjeli kao još jedan razlog za odobravanje proširenja jer je po njihovom mišljenju EU dužna da podrži države ZB, a mnogi su se složili da će jačanje regiona kao cjeline na kraju biti u interesu EU. S druge strane, s izuzetkom onih koji podržavaju proširenje, velika većina učesnika je izrazila zabrinutost zbog mogućeg uticaja proširenja EU na ZB na evropsku i francusku ekonomiju.
Nasuprot ekonomskim problemima, čini se da kulturološke brige nisu bitan razlog za protivljenje integraciji ZB u EU. Iako su učesnici u različitim fokus grupama navodili razne stereotipe u vezi sa kriminalitetom, nivoom korupcije, kulturnim jedinstvom i religijskim tenzijama u državama ZB, za većinu učesnika one nisu igrale veliku ulogu u njihovoj ocjeni potencijalnog proširenja EU na ovaj region.
Postoji i par prednosti koje ljudi vide kao potencijalnu korist bez obzira na njihove stavove o proširenju EU na ZB. U svim fokus grupama, učesnici su prepoznali da bi integracija država ZB u EU donijela neke geopolitičke prednosti. Učesnici su objasnili da bi, geopolitički gledano, članstvo u EU zaštitilo region od štetnog ruskog, kineskog, pa čak i američkog uticaja. Za neke, dovođenje država ZB u EU bi čak bilo ispravljanje „geografske greške“. Drugi široko rasprostranjeni argumenti u korist integracije država ZB u EU odnose se na potencijalno obogaćivanje kulturnog života u EU i nove mogućnosti za putovanja i turizam.
Na kraju, učesnici su se takođe složili da nemaju dovoljno informacija o, i u određenoj mjeri kontrole nad, procesom odlučivanja o daljem proširenju EU na ZB.
Najvažniji zaključci iz Izvještaja:
- Većina ljudi u Francuskoj protivi se pridruživanju država ZB EU, ali za veći broj njih ovo pitanje nije značajno, pa je i njihov stav o tome podložan promjeni.
Za većinu ljudi u Francuskoj proširenje EU na ZB ne predstavlja značajno pitanje i da oni nemaju čvrste stavove o toj temi.
- Stavovi o proširenju EU na ZB više odražavaju opšte stavove o EU nego stereotipe ili brige koje se tiču država ZB.
Za mnoge građane Francuske stav o tome da li ZB treba da se pridruži EU odražava njihov stav o EU uopšte.
- „Pružaoci podrške“ i „protivnici“ dijele zabrinutosti u vezi sa proširenjem EU na ZB, ali dolaze do različitih zaključaka o sposobnostima EU da se bavi tim pitanjima.
Stavovi o proširenju EU na ZB odražavaju stavove koje ljudi imaju o EU, njenoj sposobnosti da integriše nove države članice i posljedicama toga po Francusku.
- Francuska vlada bi trebalo da uzme u obzir da za većinu građana proširenje EU na ZB nije značajno pitanje.
Nizak je značaj ovog pitanja za francuske glasače, i za mnoge u Francuskoj je proširenje EU na ZB povezano sa zabrinutošću zbog evropske kohezije, osjećanjem nepovjerenja u EU i nedostatkom kontrole.
- Komunikacija o proširenju EU na Zapadni Balkan treba da umiri one koji imaju latentnu zabrinutost i da se pozabavi opštim brigama francuskih glasača u pogledu EU.
Dalje proširenje EU bi moglo da doprinese stvaranju dodatnog nezadovoljstva postojećim stavovima o EU u Francuskoj. Najbolji način za napredak je da se izgradi šire povjerenje u EU, njene institucije i njena pravila i procedure i da se osigura da komunikacija o proširenju EU ne podstiče negativne stavove o evropskoj koheziji. Jačanje ličnih iskustava (poput mogućnosti za turizam) ima pozitivan potencijal u ovom pogledu.
Opšti zaključak istraživanja:
Ovo istraživanje je pokazalo da su stavovi o proširenju EU na ZB prilično latentni. Ovo pitanje nije od značaja mnogim ljudima u Francuskoj. Slaganje ili neslaganje sa proširenjem na ZB se najviše vezuje za opšte ocjene stanja u EU, utisak političke kontrole, i do određene mjere stavove prema prethodnim proširenjima EU, prije nego za činjenično znanje o ZB ili za konkretne brige koje imaju. Količina znanja o regionu ili o procesu pridruživanja EU imala je malo ili čak nije imala uopšte uticaja, i osim briga vezanih za ekonomske posljedice, vrlo malo konkretnih briga specifičnih za ZB je imalo odlučujuću ulogu u formiranju stavova učesnika o ovom pitanju.
Na duže staze, najbolji izbor je da se odgovori na brige u pogledu budućnosti EU (počevši sa Konferencijom o budućnosti Evrope) i da se obezbijedi da komunikacija o proširenju EU na ZB ne podstiče kod francuskih glasača negativne stavove o evropskom jedinstvu. Još jedan ključni korak ka uspostavljanju slike o evropskom jedinstvu jeste da se kriterijumi postavljeni za proces proširenja jednako primjenjuju na sve države kandidate – i za nove i za sadašnje države članice.
Lični zaključak autorke:
Imajući u vidu prizmu različitih društvenih slojeva ispitanika u Francuskoj, posredno možemo očekivati da je to profil koji u stvari odgovara građanima na nivou EU. U skladu s tim, buduća strateška komunikacija procesa pristupanja Crne Gore EU treba da ima na umu sve pomenute faktore jer određene poruke imaju snažan potencijal da utiču na mišljenje i stavove različitih grupa građana na nivou EU.
Kao prvo, činjenica da se mnogi građani EU, kad vide geografsku poziciju Crne Gore, čude kako ona nije već nije članica Unije, govori o tome da u vizuelnim materijalima i budućem brendiranju procesa pristupanja Crne Gore EU treba koristiti mapu Evrope na kojoj će se jasno izdvojiti mapa Crne Gore, kako bismo ukazali na našu poziciju i u očima građana EU ojačali svoj identitet.
Zatim, geopolitički argument ima snažan potencijal u komuniciranju poruka ka građanima EU i zato ga treba valjano i redovno adresirati. Dakle, integracija Crne Gore, odnosno zemalja ZB u EU, bi kompletirala evropski mozaik i zaštitila region od spoljnih uticaja trećih sila, što je svakako u interesu Unije.
Takođe, veoma opipljive poruke koje kod građana EU svakako mogu podići nivo interesovanja za našu zemlju su mogućnosti za trgovinu i turizam u Crnoj Gori. Upravo se u tim oblastima ogleda naš veliki potencijal da se približimo društvu prosperitetnih zemalja Evrope, i to privlačenjem investicija, ali i trgovinskih partnera i turista iz EU koji će se tako upoznati s našom kulturom, tradicijom, istorijom, geografskom pozicijom, prirodnim znamenitostima, turističkom ponudom, itd.
Konačno, transparentno i redovno informisanje građana EU o kriterijumima u pristupnom procesu i o napretku Crne Gore prema tim kriterijumima može uticati na jačanje povjerenja u ovaj proces. Komuniciranjem poruka o tome da Crnu Goru čini stabilno društvo sa čvrstim institucijama sistema koje funkcionišu u skladu s evropskim standardima i vrijednostima, postići ćemo da građani EU izgrade pozitivan stav prema novom proširenju, koje se posljednji put dogodilo 2013.
Na ovaj način ćemo doprinijeti izgradnji jasnijeg identiteta Crne Gore, male ali po mnogim pitanjima jako interesantne i privlačne zemlje na Jadranskom moru, a zatim i postupno uticati na rast podrške našem procesu pristupanja EU među njenim građanima.
Autorka: Sandra Đonović, samostalna savjetnica I u Kancelariji za evropske integracije