Ne možemo zamisliti da Crna Gora neće biti u EU u narednim godinama, vjerujemo da će iskoristiti priliku koja joj se pružila. Tim više što je EU promijenila pristup, otvorila se dijalogu i prepoznala potrebu za pristupanjem novih članica, kazala je u intervjuu za “Eurokaz” otpravnica poslova u Ambasadi Poljske Malgorzata Lakota-Miker.
Ona je govorila o prioritetima u susret poljskom predsjedavanju EU, odnosima sa Crnom Gorom, politici proširenja…
Proširenje EU na zemlje zapadnog Balkana vjerovatno će biti visoko na agendi predsjedavanja Vaše zemlje Uniji. U tom kontekstu, kako vidite poziciju Crne Gore, posebno nakon što je dobijen pozitivan IBAR?
Proširenje je najbolji instrument za EU da ojača i promoviše mir, demokratiju, vladavinu prava i prosperitet u Evropi. To je jedan od najboljih kanala za promociju evropskih vrijednosti kao što su demokratija i vladavina prava. Povećava nivo bezbjednosti i stabilnosti našeg okruženja. Posebno sada, kada se vodi rat na istočnoj granici Poljske, čije se posljedice osjećaju i kod nas, još više cijenimo bezbjednost. Svakodnevno smo svjedoci hibridnih napada, rastućih geopolitičkih tenzija i kršenja pravila ranije uspostavljenog međunarodnog poretka. Samo ujedinjeni možemo prevladati sve veće poteškoće, boriti se protiv dezinformacija i širenja velikih sila. Poljska podržava proširenje EU na zemlje zapadnog Balkana. Oduvijek je bila zagovornik toga, ali pod jednim uslovom – mora biti vidljiva volja zemalja koje teže članstvu i njihov pojedinačni napredak. Poljska je zainteresovana za blisku saradnju između zemalja Zapadnog Balkana i EU. Posvećena je održavanju stalnog političkog dijaloga u svim oblastima od zajedničkog interesa, uključujući, naravno, vanjsku i bezbjednosnu politiku i unutrašnje reforme. Među zemljama u regionu, Crna Gora je ostvarila najveći napredak u evroatlantskim integracijama. Članica je NATO-a od 2017. godine i podržava skoro članstvo u EU. Crna Gora je svojim učešćem u tekućim pregovorima, brojem sastanaka i razgovora održanih na najvišem nivou u Briselu, kao i konsultacijama u Podgorici, poslala jasan signal da svoju budućnost ne vidi van zajednice država i naroda kakva je EU. Junska međuvladina konferencija bila je dodatni impuls za to. Pozitivan IBAR postao je sinonim za evropsku perspektivu. EU je pokazala da se cijeni trud i posvećenost. Moram priznati da sa divljenjem pratim aktivnosti koje su tokom prošle godine preduzeli ministarka za evropske integracije Maida Gorčević, čelnici Ministarstva vanjskih poslova ministar Filip Ivanović i potpredsjednik Vlade i ministar Ervin Ibrahimović, te EU pregovarač Predrag Zenović. Vrijedan doprinos tom procesu dali su i predsjednik Jakov Milatović i premijer Milojko Spajić, koji su poslali jasnu poruku zemljama EU „želimo da Crna Gora postane 28. članica EU 2028. godine“.
Kako ocjenjujete napredak Crne Gore na njenom evropskom putu i na što se moramo usredsrediti tokom poljskog predsjedavanja?
Poljska je prvi put predsjedavala Savjetom Evropske unije u drugoj polovini 2011. godine. Predsjedništvo je bilo u izuzetno teškom periodu u istoriji evropskih integracija, u kojem se EU borila sa krizom sopstvenog identiteta, pokušavajući da odgovori na pitanje o opravdanosti daljeg proširenja EU ili potrebi odustajanja od njega. Evropa se borila sa finansijskom i ekonomskom krizom, krizom u zoni eura, krizom u Bjelorusiji, krizom evropske politike susjedstva, što je dovelo do podjela unutar EU i porasta ksenofobije između naroda i država članica EU. Ako tome dodamo i činjenicu da je 2009. godine stupio na snagu Lisabonski ugovor, koji je zahtijevao pojašnjenje mnogih pitanja vezanih za njega i predsjedavanje, možemo reći da je prvo predsjedavanje bilo veliki izazov za Poljsku, zahtijevajući zrelost u djelovanju i odgovornost. Ni predsjedavanje 2025. neće biti lako, održaće se u nešto drugačijim okolnostima i glavni akcenat će biti na pitanjima koja se odnose na široko shvaćenu bezbjednost. Tokom prvog predsjedavanja podržali smo Republiku Hrvatsku, koju nazivamo liderom regiona, na njenom putu ka EU. Danas ne možemo zamisliti da Crna Gora neće biti u EU u narednim godinama. Vjerujemo da će iskoristiti priliku koja joj se pružila. Tim više što je EU promijenila pristup, otvorila se dijalogu i prepoznala potrebu za pristupanjem novih članica.
Crna Gora je jedna od najmlađih zemalja u Evropi, koja se bori sa brojnim problemima, korupcijom, organizovanim kriminalom i problemima u pravosudnom sistemu. U pozitivnom izvještaju Evropske komisije o proširenju, objavljenom 30. oktobra 2024. godine, pozitivno su ocijenjeni napori Crne Gore. Crna Gora je za samo 12 mjeseci povratila povjerenje EU, ispunila privremene kriterijume za poglavlja 23 i 24, dobila prvi IBAR u istoriji EU, postala prva zemlja kandidat koja je pristupila SEPA, obezbijedila odobrenje Reformske agende u iznosu od preko 380 eura miliona i organizovala dvije međuvladine konferencije. Ovo je razlog za ponos, ali i znak da se ne smije suzdržati od akcije. Slogan poljskog predsjedavanja Evropskom unijom biće “Bezbjednost, Evropo”, na šta Crna Gora trenutno treba da se fokusira. Već duže vrijeme suočena sa stranim uticajem, podložna miješanju trećih zemalja i dezinformacijama, treba da brine o sigurnosti svojih građana. Dijalogom i razumijevanjem treba da obezbijedi rješavanje svih spornih pitanja, kako u kontaktima sa susjedima, prije svega Hrvatskom, tako i na crnogorskoj političkoj sceni.
Iz Vaše perspektive, kakav će biti dalji evropski put regiona, posebno Crne Gore, u svjetlu svih trenutnih kretanja u EU i očekivanja koje EU ima od zemalja regiona?
Živimo u teškim vremenima kada je Evropa stavljena na iskušenje. Rat u Ukrajini traje već tri godine. Sukob između Kipra i Turske i obnovljeni izraelsko-palestinski sukob daju se na vidjelo, slabeći pojedinačne ekonomije zemalja i zaoštravajući uspostavljeni poredak. Donald Tramp se sprema da ponovo preuzme vlast i upozorava izlaskom SAD iz strukture NATO-a, ukoliko Evropa ne počne ozbiljno da shvata svoje članstvo u Alijansi.
Stoga će Poljska pokušati da osigura široko shvaćenu bezbjednost Evrope, ne samo vojnu, već i unutrašnju, ekonomsku, energetsku, informacionu, prehrambenu i zdravstvenu dimenziju. Kao što sam kazala, Poljska vidi ZB u EU, ali naglašava da ne postoje prečice do EU. Treba se fokusirati na sprovođenje odgovarajućih reformi, njegovati dobre odnose sa susjednim zemljama i prilagoditi se zajedničkoj vanjskoj i bezbjednosnoj politici EU. U pogledu reformi, izuzetno su važne one koje se odnose na vladavinu prava, pravosuđe, borbu protiv korupcije i funkcionisanje demokratskih institucija. Naročito sada, kada je svijet razderan sukobima, izgradnja dobrih odnosa sa okruženjem i regionalna saradnja treba da budu od ključnog značaja. Poljska pozitivno ocjenjuje reformsku agendu koju je predstavio ZB kao dio svojih planova rasta. Podržavamo aktivnosti u okviru zajedničkog regionalnog tržišta i aktivni smo učesnik Berlinskog procesa. U perspektivi poljskog predsjedavanja EU i V4, uz odgovarajući pristup i uključenje u Inicijativu tri mora, Poljska će pokušati da ojača svoj imidž lidera u regionu srednje i istočne Evrope i podijeli svoja iskustva sa zemljama koje teže ka EU članstvu. Kroz Inicijativu tri mora takođe će podržati zadatke Predsjedništva da proširi EU na zemlje ZB. Jedna od platformi za razmjenu iskustava biće, između ostalog, 10. Samit i Poslovni forum Inicijative tri mora planiran za april 2025. godine u Varšavi i naravno, pored planiranog, značajan broj drugih sastanaka na najvišem nivou. Prema Zapadnom Balkanu, promovišemo pomirenje i dijelimo naše iskustvo iz procesa pristupanja. Oni služe ovoj svrsi, između ostalog projekti koji se implementiraju na Diplomatskoj akademiji Ministarstva vanjskih poslova, kao što su Akademija za proširenje i seminari o pomirenju u Kšižovi, organizovani za partnere ZB zajedno sa Njemačkom.
Očekujete li da će EU nastaviti da snažno podržava reforme u oblasti vladavine prava u Crnoj Gori?
Reforme u oblasti vladavine prava, koje su uključene u prvi pregovarački klaster, predstavljaju osnovu procesa pristupanja. Prvi klaster se otvara kao prvi i zatvara kao posljednji. Vladavina prava u Crnoj Gori se odnosi na pitanja kao što su nezavisnost pravosuđa, borba protiv korupcije, organizovanog kriminala, obezbjeđivanje slobode medija i osnovnih prava. EU će svakako podržati Crnu Goru u reformama u ovoj oblasti, jer su one, kao što znamo, jedan od najvažnijih prioriteta zemlje. Tokom procesa pristupanja, sve reforme i poteze vlasti u ovoj oblasti pomno prate Evropska komisija i države članice. U posljednje vrijeme uočene su promjene koje se odnose na izbor i imenovanje sudija, izbor sudija u Sudskom savjetu, skraćivanje vremena rješavanja sudskih predmeta i radnje na suzbijanju korupcije u pravosuđu. Ojačana je saradnja između organa gonjenja i pravosuđa i uvedeni su stroži propisi koji se odnose na krivična djela trgovine ljudima, drogom i oružjem. Nastavak ovih aktivnosti i efikasnija implementacija usvojenih reformi biće odlučujući za postizanje evropskih standarda i ubrzanje procesa pristupanja. Poljska će svakako podržati crnogorske reforme u oblasti vladavine prava, koje su ključne za državu i svakako će biti tema razgovora naših ministara.
Vaša ocjena bilateralnih odnosa Poljske i Crne Gore?
Odnosi između Poljske i Crne Gore opisuju se kao veoma dobri i prijateljski. Odlikuju ih međusobno poštovanje, zajednički interesi i želja za jačanjem stabilnosti u regionu Zapadnog Balkana. Poljska, kao članica Evropske unije i NATO-a, aktivno podržava Crnu Goru u njenom procesu evropskih integracija i sarađuje sa Crnom Gorom u okviru Sjevernoatlantske alijanse, dijeleći iskustva u vezi sa modernizacijom oružanih snaga i učestvujući u zajedničkim vojnim vježbama. Predsjednik Andžej Duda i njegova supruga boravili su u zvaničnoj posjeti Crnoj Gori 2021. godine. U 2022. godini u uzvratnoj posjeti boravio je crnogorski predsjednik Milo Đukanović. Poljsko-balkanska poslanička grupa djeluje u poljskom Sejmu, a poljsko-crnogorska parlamentarna grupa prijateljstva u Crnoj Gori. Bilateralna saradnja obuhvata političke, ekonomske, kulturne i društvene aspekte. Crna Gora je jedna od omiljenih destinacija za odmor turista iz Poljske, čiji broj svake godine raste. Naravno, ovo je proporcionalno broju obezbijeđenih vazdušnih linija, uključujući nacionalnu kompaniju LOT, kao i Ryanair ili Wizzair. Zahvaljujući EU Erasmus+ programu, bilježimo sve veće interesovanje, uglavnom crnogorskih studenata, za studiranje u Poljskoj. Popularni univerziteti uključuju Varšavu, Katovice, Vroclav, Opole, Ščećin. Poljski naučnici rado učestvuju na konferencijama koje organizuju crnogorski univerziteti i suorganizuju događaje sa svojim učešćem posvećenim regionu. Poljski arheolozi više od dvadeset godina sprovode istraživanja u Risnu, gde je poljska grupa arheologa sa Univerziteta u Varšavi otkrila dijelove antičkog grada iz IV vijeka prije nove ere zajedno sa velikim brojem vrijednih artefakata. Poljska strana je 2024. godine, uz saradnju i podršku Centralnog arhiva istorijskih zapisa u Varšavi, nakon više od sto godina prenijela vrijednu arhivsku građu iz vremena Kneževine i Kraljevine Crne Gore u Državni arhiv Crne Gore. Mislim da privreda i dalje ostaje polje za saradnju, jer bilježimo relativno nizak nivo trgovinske razmjene, iako je karakterišu uzlazni trendovi. Poljska u Crnu Goru izvozi uglavnom mašine, mašinsku opremu, hemijske proizvode, prehrambene i industrijske proizvode. Crna Gora u Poljsku izvozi male količine proizvoda, uglavnom aluminijuma, kao i poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda. Ambasada Republike Poljske u Podgorici nastoji da promoviše poljske proizvode i poljske kompanije na crnogorskom tržištu, primjer za to je Sajam poljskih proizvoda koji se svake godine organizuje u tržnom centru Big Fashion u Podgorici. Mislim da poljski preduzetnici sve više vide potencijal u sektorima kao što su turizam, obnovljivi izvori energije i infrastruktura, zbog čega će biti jedna od referentnih tačaka u narednoj godini kada Ambasada Republike Poljske bude organizovala razne vrste događaja. Pokušaćemo da svoje iskustvo u zaštiti životne sredine i obnovljivim izvorima energije podijelimo sa Crnom Gorom. Trudimo se da podržimo Crnu Goru u mnogim aspektima. Tokom pandemije Poljska je bila jedna od zemalja koja je isporučila veliki broj vakcina protiv COVID-19 u Crnu Goru, u okviru Poljske razvojne pomoći isporučili smo medicinsku opremu crnogorskim domovima zdravlja, ultrazvučni uređaj KCCG, te opremili stomatološke ordinacije sa stomatološkim stolicama. U 2024. godini popravili smo bezbjednost na planinama obilježavanjem odabranih planinarskih staza na planini Bjelasici. Već godinama u saradnji sa Udruženjem Poljaka u Crnoj Gori svim zainteresovanim crnogorskim građanima nudimo besplatne časove poljskog jezika. Mislim da će 2025. godine Poljska u Crnoj Gori biti još popularnija zahvaljujući ambasadi, koja priprema zanimljive projekte u cilju intenziviranja poljsko-crnogorskih odnosa među pripadnicima različitim starosnih grupa i profesija.
Autor: Marko Vešović, RTCG